Sen i jego tajemnice

16 lutego 2012

Na początku XX wieku przeciętny obywatel sypiał około 9 godzin, podczas gdy współcześnie spędzamy w łóżku średnio 7,5 godziny, dzięki czemu zyskujemy każdego miesiąca około 45 godzin na inne zajęcia. Czy jednak to zjawisko na pewno jest pozytywne?

Dar snu

 Tylko we śnie człowiek staje się jednością ze Wszechświatem – wierzą ludzie Wschodu. Grecki filozof Plutarch pisał przed 2000 lat: „Sen to jedyny dar ofiarowany nam przez bogów za darmo”. Przez długie wieki uważany był za młodszego brata śmierci i bardzo się go bano. W 2005 roku szwajcarscy naukowcy zlokalizowali u człowieka jego gen. Jak więc widać, dziedziczymy tę tajemniczą czynność po naszych przodkach.

Zagadki snu

Uczeni od lat głowią się nad problemem związanym
z całkowitym u ssaków i niektórych ptaków wyłączeniem świadomości w czasie nocnego wypoczynku. Kiedyś sądzono, że także kora mózgowa, odpowiedzialna za najbardziej złożone funkcje, wyłącza się.

Od lat pięćdziesiątych wiemy, że to nieprawda. Kiedy śpimy, mózg nie odpoczywa, lecz ciągle pozostaje aktywny, mimo że my tracimy kontakt z otoczeniem. Niekiedy podczas snu wykorzystanie mózgu jest nawet większe niż podczas czuwania.

Dlaczego tak się dzieje? Przecież to nielogiczne! Wiadomo, że gdy zasypiamy, zmienia się częstotliwość fal mózgowych. Zanikają szybsze, dzienne rytmy beta i alfa, pojawiają zaś wolniejsze rytmy theta i delta. Obniża się ponadto o około pół stopnia temperatura ciała i ciśnienie krwi, uaktywniają procesy czyszczenia organizmu ze szkodliwych substancji i – dzięki wyrzutowi hormonów- „samonaprawy”.

Sen w świecie zwierząt

U innych śpiących zwierząt (bo nie wszystkie potrzebują snu) – oprócz ssaków i niektórych ptaków, organizm nigdy całkowicie nie traci świadomości, a długość snu zależy od wielkości ciała oraz od intensywności ich przemiany materii. Różny pozostaje także czas oddawania się w objęcia Morfeusza.

Żyrafa śpi tylko 2 godziny, a koń – 3. Foka potrzebuje 6 godzin na odpoczynek, ale małpy człekokształtne – już 9,5, a delfin, który jest przecież ssakiem – 10. Pies śpi również 10 godzin, a kot: 12,5.

Największymi śpiochami w naturze są: nietoperze, które sypiają 20 godzin na dobę, nie krócej odpoczywają w nocy wiewiórki – 14 godz. i szczury – 13.

 A człowiek?

 Średnia ludzkiego snu wynosi 8 godzin, ale również wiadomo, że kobiety śpią dłużej od mężczyzn, ale jakość odpoczynku zależy od fazy cyklu miesiączkowego. Mieszkańcy gór sypiają dłużej od osób żyjących na nizinach.

 Fazy snu

Człowiek śpi w sposób niejednorodny, najogólniej można powiedzieć, w fazach:   wolnofalowej i paradoksalnej. Powtarzają się one czasem pięcio-, sześciokrotnie w ciągu nocy i trwają po ok. 1,5 godz.

Najbardziej znane powszechnie to: faza nREM (sen o wolnych ruchach gałek ocznych), w czasie której zachodzą procesy naprawy
i regeneracja organizmu, a także powstają neurony.

Stanowi on ok. 80% całości snu. Prądy mózgowe płyną powoli, łagodnymi falami, w większych, nieregularnych odstępach.

Inna faza nosi nazwę REM (kiedy następują gwałtowne ruchy gałek ocznych) i nazywana jest często snem paradoksalnym. Trwa ona różnie, i np. zwierząt prawdopodobnie zależy od samodzielności i dojrzałości potomstwa danego gatunku.

Przypuszcza się, że w tej właśnie fazie mają miejsce marzenia senne oraz zachodzą ćwiczenia umożliwiające mózgowi jego rozwój, przygotowujące do kontaktów społecznych. Mózg wysyła regularne, następujące szybko po sobie sygnały elektryczne i człowiek śpi wtedy najmocniej.

Mięśnie śniącego stają się zwiotczałe oraz mamy wrażenie, że nie możemy się aktywnie bronić ani uciekać przed koszmarami, które często rano bardzo dobrze pamiętamy. Do równowagi wraca w tej fazie poziom neuroprzekaźników, takich jak serotonina i noradrenalina.

Każda kolejna faza REM jest dłuższa od poprzedniej, a sny sięgają coraz dalszych rejonów pamięci. Faza marzeń sennych tuż przed rannym przebudzeniem trwa prawie godzinę.

U wyżej rozwiniętych organizmów sen porządkuje doświadczenia i wrażenia zbierane za dnia. Stare
i nowe doznania zostają posortowane, ułożone w formę osobistego modelu świata. Z tym wzorcem budzimy się następnego ranka. Jedna z teorii podaje, że marzenia senne są efektem „porządkowania” pamięci.

 Ile snu dla kogo?

•  Zapotrzebowanie na sen jest cechą indywidualną.
•  Napoleon wysypiał się w ciągu 4 godzin, podobnie Thomas Edison, wynalazca żarówki. Twierdził on, że nadmiar snu ogłupia.
•  Einstein z kolei był nieprzytomny, jeśli nie spędził w objęciach Morfeusza co najmniej 12 godzin.
•  Najnowsze wyniki badań dowodzą, iż ludzie sypiający zbyt krótko mają osłabiony układ odpornościowy, są bardziej podatni na choroby.
•  Wskaźnik umieralności jest najniższy u osób śpiących 7- 8 godzin na dobę, natomiast wzrasta zarówno u osób śpiących dłużej, jak i krócej.