Rodzinne mediacje

10 kwietnia 2012

Mediacja to – w prawie polskim – stosunkowo młoda instytucja, mająca za cel ułatwienie stronom konfliktu (sporu) dojście do porozumienia. Jest wyrazem idei ugodowego załatwienia sporu.

W literaturze prawniczej trudno znaleźć jednolitą definicję tego pojęcia, dlatego warto odwołać się do Kodeksu Etyki Mediatora, który stanowi, że mediacja to dobrowolne i poufne porozumiewanie się stron znajdujących się w konflikcie w obecności bezstronnej i neutralnej trzeciej osoby – mediatora.

W drodze do consensusu

Życie uczy, że nie ma lepszego sposobu na wygaszenie konfliktu niż dojście zwaśnionych, skłóconych stron do consensusu (wzajemne zrozumienie i ustępstwa, wspólne ustalenia, zaakceptowane zobowiązania).

W praktyce często zdarza się, że „sala sądowa” z jej atmosferą urzędowości, oficjalności, nieustępliwości prawników, językiem paragrafów, itp., nie tylko nie sprzyja rozwiązaniu konfliktu, ale wręcz go zaostrza. Z wyroku zazwyczaj zadowolona jest tylko jedna strona – ta, która proces wygrała. Mediacja ma zaradzić tego rodzaju sytuacjom i pozwolić stronom na szybsze i trwałe zakończenie procesu sądowego, a to dzięki ustaleniom wypracowanym wspólnie, ale poza salą sądową i przy pomocy mediatora.

Emocje rodzinnych waśni

Mediacja jako sposób osiągnięcia ugody satysfakcjonującej obie strony konfliktu jest szczególnie cenna w sprawach rodzinnych, a to z uwagi na ich specyfikę. Konflikty rodzinne cechuje duża dynamika połączona z ogromnym ładunkiem emocjonalnego zaangażowania (spór toczą wszakże osoby do tej pory sobie najbliższe), co utrudnia racjonalną ocenę sytuacji, nie sprzyja dialogowi i wreszcie nie prowadzi do porozumienia.

Konflikty rodzinne narastają zazwyczaj w długim czasie i są wieloaspektowe (np. sprawy małżeńskie, majątkowe i dotyczące opieki nad małoletnimi). Ich dokładne zbadanie i znalezienie rozwiązania wymaga żmudnej analizy i długiego czasu, a takiego zazwyczaj brakuje w toku postępowania sądowego. Mediacja w tym względzie ma stronom konfliktu wiele do zaoferowania.

Trudne osobiste sprawy

Wraz z wejściem w życie ustawy z 2005 roku , stosownie do treści art. 10 K.p.c., możliwe stało się kierowanie przez sądy do mediacji wszystkich spraw, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, zaś ugoda wypracowana przez strony w ramach mediacji ma moc prawną ugody sądowej po zatwierdzeniu jej przez sąd (art. 185¹⁵ K.p.c.

Tym samym – w sprawach rodzinnych – przedmiotem mediacji mogą być m.in. sprawy dotyczące: pojednania małżonków, alimentów, sposobów sprawowania władzy rodzicielskiej i opieki nad dziećmi po rozwodzie małżonków, kwestii majątkowych między małżonkami.

Mediację prowadzi się przed wszczęciem postępowania sądowego, a za zgodą stron także w toku sprawy (art. 183¹ § 4 K.p.c.). W sprawach o rozwód i separację K.p.c. przewiduje możliwość kierowania stron do mediacji w każdym stanie sprawy (art. 445²⁰ K.p.c.).

Kto może być mediatorem?

Strony mają w zasadzie swobodę co do wyboru mediatora . Osobę konkretnego mediatora, ewentualnie sposób jego wyboru strony powinny sprecyzować w umowie o mediację. Mediatorem może być osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca w pełni z praw publicznych. Mediator powinien być fachowcem, jeśli chodzi o techniki prowadzenia mediacji. Jest neutralnym i bezstronnym uczestnikiem dyskusji, który nie może narzucać stronom żadnego rozwiązania, ma jedynie pomagać im w wypracowaniu wspólnego stanowiska, ułatwiać dialog w sytuacji napięć, stresów i wrogości, wskazywać możliwe warianty rozwiązania danej kwestii.

Strony muszą jednak samodzielnie wypracować porozumienie. Mają one swobodę analizy różnych możliwych wariantów ugody. Tylko to gwarantuje, że ich trudne sprawy życiowe zostaną rozwiązane nie tylko w sposób trwały i odpowiedzialny, ale – co istotne – obopólnie akceptowalny.

Obowiązek tajemnicy

Postępowanie mediacyjne nie jest jawne (zasada poufności). W postępowaniu tym uczestniczą strony sporu, ich pełnomocnicy i mediator. Mediator zobowiązany jest zachować w tajemnicy fakty, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba ze strony zgodnie zwolnią go z tego obowiązku.

Po zakończeniu mediacji mediator sporządza i podpisuje protokół z jej przebiegu, w którym wskazane jest miejsce i czas prowadzenia mediacji, imiona, nazwiska i adresy stron, imię nazwisko i adres mediatora, a także wynik mediacji. Jeśli w toku działań strony zawarły ugodę, jej treść winna być wciągnięta do protokołu lub do niego dołączona.

Następnie sąd – na wniosek strony, niezwłocznie przeprowadza postępowanie co do zatwierdzenia ugody zawartej w mediacji. Wspomniana ugoda powinna być zgodna z prawem i zasadami współżycia społecznego. Powinna być także zrozumiała, nie może zawierać sprzeczności i zmierzać do obejścia prawa. W sytuacji obarczenia jej takimi wadami sąd odmówi zatwierdzenia ugody.

Oczywiste zalety mediacji powodują, że w sytuacji konfliktu rodzinnego, który nieuchronnie trafia do sądu, zachęcam do rozważenia skorzystania z tej instytucji jako alternatywnej metody rozwiązania sporu.

dr Beata T. Bieńkowska – prawnik